Proportionaliteit in de Wet zorg en dwang verwijst naar het principe dat de inzet van onvrijwillige zorg altijd in verhouding moet staan tot het doel dat men wil bereiken. Het uitgangspunt van die wet is: ‘Nee, tenzij’. Dat wil zeggen dat onvrijwillige zorg of vrijheidsbeperking in principe niet mag worden toegepast, tenzij er sprake is van ernstig nadeel. Dit betekent in de praktijk dat zorgverleners altijd moeten afwegen of de gekozen maatregel noodzakelijk en passend is, gezien de ernst van de situatie. De maatregel moet de minst ingrijpende optie zijn die toch effectief is. Proportionaliteit waarborgt dat de rechten en vrijheden van cliënten zoveel mogelijk gerespecteerd worden, zelfs in acute situaties. Dit principe voorkomt dat dwangmaatregelen vaker of langer worden toegepast dan strikt noodzakelijk is en vereist dat er een goede balans wordt gevonden tussen de noodzakelijke zorg enerzijds en respect voor de autonomie van de cliënt anderzijds.
Toepassing van proportionaliteit in de praktijk
Proportionaliteit vergt van zorgverleners dat zij zorgvuldig afwegen welke maatregelen nodig zijn om de veiligheid en gezondheid van de cliënt te waarborgen zonder hun vrijheid onnodig te beperken. Hierbij doorlopen zij verschillende stappen:
- Situatieanalyse: De zorgverlener beoordeelt de ernst van de situatie en de mogelijke risico’s voor de cliënt en anderen.
- Afweging van alle opties: Alle mogelijke interventies worden bekeken, waarna aan de minst ingrijpende maatregel de voorkeur wordt gegeven.
- Besluitvorming: De zorgverlener beslist welke maatregel het meest passend is, waarbij ook rekening wordt gehouden met de wensen en behoeften van de cliënt.
- Evaluatie: Na de toepassing van de maatregel wordt geëvalueerd of het doel is bereikt en of de maatregel kan worden afgebouwd of stopgezet.
Proportionaliteit en multidisciplinair overleg
In veel gevallen is een multidisciplinair overleg (MDO) nodig om de proportionaliteit van zorg te waarborgen. Hierbij komen professionals uit verschillende disciplines samen om de situatie te bespreken. Deze benadering zorgt voor een brede en zorgvuldige afweging van de overwogen maatregelen, waarbij de expertise van verschillende disciplines wordt benut. Van dit overleg kunnen bijvoorbeeld artsen, psychologen, verpleegkundigen en maatschappelijk werkers deel uitmaken.
Voorbeelden van proportionaliteit in de Wet zorg en dwang
Enkele concrete situaties waarin het proportionaliteitsbeginsel een rol speelt, zijn:
- Medicatietoediening om het gedrag van de betrokkene te beïnvloeden: Dit zal alleen gebeuren wanneer minder ingrijpende alternatieven, zoals gesprekstherapie of structuur in de dagindeling, geen of onvoldoende effect sorteren.
- Fysieke vrijheidsbeperking: Het toepassen van bijvoorbeeld een onrust-, enkel- of polsband of andere vormen van fixatie zal alleen plaatsvinden als het risico op lichamelijk letsel groot is en andere interventies niet werken.
- Onvrijwillige opname: Dit wordt pas overwogen als de cliënt een ernstig gevaar voor zichzelf of anderen vormt en ambulante zorg of vrijwillige opname geen geschikte alternatieven zijn.
Bekijk de Mollis productcatalogus - Ervaar de kracht van zacht
Bekijk de Mollis productcatalogus - Ervaar de kracht van zacht
De rol van proportionaliteit bij psychogeriatrische en psychiatrische zorg
Ook bij de zorg voor cliënten met psychogeriatrische aandoeningen, zoals dementie, en psychiatrische aandoeningen, speelt proportionaliteit een rol. Deze groepen mensen zijn vaak extra kwetsbaar en hebben specifieke behoeften die vragen om een zorgvuldige afweging van de te nemen maatregelen. Wanneer een cliënt met dementie zich bijvoorbeeld actief verzet tegen de verleende zorg, moet gekeken worden naar alternatieve manieren om de cliënt gerust te stellen of afleiding te bieden voordat een dwangmaatregel wordt toegepast.
Communicatie en instemming
Goed communiceren met de cliënt en zijn of haar naasten is altijd van het grootste belang. De cliënt moet altijd zoveel mogelijk worden betrokken bij de besluitvorming rondom zijn of haar persoon en moet bij voorkeur instemmen met de overwogen maatregel. Dit kan complex zijn, vooral bij cliënten die wilsonbekwaam zijn. In dergelijke gevallen wordt ook de omgeving van de cliënt nauw betrokken bij de besluitvorming om te zorgen dat de gekozen maatregel echt in het belang van de cliënt is.
Proportionaliteit in de Wet zorg en dwang werkt dus als een ethisch kompas. Het geeft zorgverleners handvatten om de juiste balans te vinden tussen noodzakelijke zorg en respect voor de vrijheid en waardigheid van de cliënt.
De verschillende patiëntengroepen in de zorg
In de zorg vind je een groot aantal heel diverse patiëntengroepen, van mensen met een verstandelijke beperking en niet-aangeboren hersenletsel tot en met cliënten in instellingen voor geestelijke gezondheidszorg of forensische zorg. Voor al deze groepen is het essentieel dat zorgverleners altijd streven naar optimale zorg die is afgestemd op de individuele behoeften en de belangen van cliënten. Dit vereist een goede samenwerking tussen de relevante disciplines in multidisciplinaire teams om te waarborgen dat alle zorgaspecten goed overdacht zijn. Onderzoek en overleg spelen hierbij een cruciale rol en waarborgen dat beslissingen op basis van de meest recente en betrouwbare informatie worden genomen.
Benieuwd naar ons zorgmeubilair?
Vraag via onderstaande formulier meer informatie op.
Veiligheid van de cliënt en zijn of haar omgeving
De veiligheid van de cliënt en zijn of haar omgeving moet altijd gewaarborgd zijn. Dit houdt in dat zorgverleners constant moeten afwegen welke maatregelen nodig zijn ter beheersing van acute situaties, zonder de vrijheid van de cliënt onnodig te beperken. In complexe situaties kan het bijvoorbeeld noodzakelijk zijn om een cliënt tijdelijk te beperken in zijn of haar bewegingsvrijheid om ernstig lichamelijk letsel te voorkomen.
Proportionaliteit bij vrijwillige zorg
Hoewel de Wet zorg en dwang vooral gaat om situaties waarin onvrijwillige zorg moet worden verleend, speelt proportionaliteit ook een rol bij vrijwillige zorg. Ook dan moeten zorgverleners telkens zorgvuldig afwegen welke maatregelen passend zijn en daarbij rekening houden met de autonomie en wensen van de cliënt. Bij medicatietoediening moet bijvoorbeeld altijd worden overwogen of er misschien ook minder ingrijpende keuzes beschikbaar zijn. Soms zal bij bepaalde keuzes ook de naaste omgeving worden ingeschakeld voor instemming met de behandeling.
Handreikingen en richtlijnen van de Wet zorg en dwang
De Wet zorg en dwang biedt als gezegd diverse handreikingen en richtlijnen aan zorgverleners om hun werk binnen de kaders van die wet uit te voeren. De wet helpt bij het beoordelen van de noodzaak en evenredigheid van dwangmaatregelen, en bij het vinden van de minst ingrijpende oplossing voor alle betrokkenen.
Financiële en maatschappelijke gevolgen van onvrijwillige zorg
Onvrijwillige zorg heeft niet alleen gevolgen voor de vrijheid van de cliënt, maar kan ook grote financiële en maatschappelijke gevolgen hebben. Het toepassen van onnodig zware maatregelen kan leiden tot financiële schade – niet alleen voor de cliënt, maar ook voor de zorginstelling. Het kan bijvoorbeeld ook de deelname aan de maatschappij van de cliënt belemmeren. Daarom is het essentieel dat zorgverleners altijd streven naar de meest proportionele aanpak.
Voorbeelden uit de praktijk
- Psychiatrische zorg: Bij een cliënt met een ernstige psychische aandoening die hinderlijk gedrag vertoont of voor wie een bepaalde behandeling noodzakelijk is, kan het noodzakelijk zijn om medicatie voor te schrijven die invloed op zijn of haar gedrag heeft. Het proportionaliteitsbeginsel vereist hier dat eerst andere interventies, zoals therapie en gedragsinterventies, worden uitgeprobeerd.
- Psychogeriatrische zorg: Voor een cliënt met dementie kan een onrustband overwogen worden als laatste middel om te voorkomen dat hij of zij valt of gaat dwalen of heel onrustig is. Wel moeten alternatieven zoals aanpassingen in de omgeving en het creëren van een rustige sfeer eerst uitgeprobeerd worden.
Communicatie en transparantie
Transparante communicatie met de cliënt en zijn of haar naasten is essentieel. Het betrekken van de cliënt bij de besluitvorming en het helder uitleggen van de redenen achter bepaalde zorgmaatregelen dragen bij aan het ontstaan van een vertrouwensrelatie. Dit vergemakkelijkt op zijn beurt het vinden van de meest passende oplossing.
Meubilair van Mollis voor een veilige en rustige zorgomgeving
Goede zorg is zorg waarbij altijd gestreefd wordt naar de meest proportionele en minst ingrijpende maatregelen ter bescherming van de waardigheid en vrijheid van cliënten. Ook een veilige en rustige zorgomgeving is belangrijk voor goede zorg. Met het oog hierop hebben wij een speciale lijn van molestbestendig meubilair ontwikkeld, die ideaal is voor instellingen en woongroepen waarin een veilige en comfortabele omgeving voor zowel cliënten als zorgverleners nodig is. De fraaie en duurzame meubeloplossingen van Mollis zijn zowel functioneel als comfortabel en kunnen tegen een stootje. Ook belangrijk is dat cliënten zich er niet aan kunnen verwonden. Wil je meer weten over Mollis-meubilair, een afspraak maken met een productexpert of een van onze showrooms bezoeken? Ons Customer Service team staat voor je klaar!
